Robert Doisneau pracował w latach 30. jako fotograf reklamowy (dla firmy Renault), a na przełomie lat 40. i 50. jako fotograf mody (dla pisma Vogue), jednak prawdziwe swoje powołanie odnalazł w fotografii reportażowej, ukazującej sceny z życia wielkomiejskiej ulicy. Fotografował przede wszystkim Paryż: przechodniów, bywalców kawiarenek, grajków, przekupniów, dzieci. Mówił: Cudowność codziennego życia jest podniecająca, żaden reżyser filmowy nie zainscenizuje tak niespodziewanych wydarzeń, jakie dzieją się na ulicy.

Do historii fotografii przeszły przede wszystkim jego zdjęcia z czasu wojny, pokazujące Paryż pod okupacją. Najczęściej reprodukowane spośród nich to „Upadek konia” z 1942 roku, skupiające w sobie psychiczny klimat właściwy większości tych fotografii: poczucie niepokoju, zagrożenia i bez-radności. Dokumentacja ulic Paryża była wówczas częścią jego pracy w ruchu oporu, gdzie działał jako żołnierz i foto-graf oraz fałszerz urzędowych „papierów” – dzięki umiejętnościom grafika, które zdobył, studiując przed wojną lito-grafię.

Fotografie Roberta Doisneau łączą w sobie cechy zarówno reportażu, jak i poetyckiego dokumentu. Jest w nich jednocześnie uważne, rzeczowe spojrzenie Cartier-Bressona, refleksyjny dystans Kertesza i tajemniczość Atgeta. Mają własny wyraz, w którym najważniejsza jest pełna życzliwości cie-kawość innych ludzi: sytuacji, w których się znajdują, wyglądu, reakcji na otoczenie. Patrząc na scenki uliczne, które przedstawiają, odkrywamy w nich wpisaną przez autora fascynację specyficzną rzeczywistością ulicy, gdzie obok siebie istnieją różne, niewiedzące nic o sobie nawzajem, odrębne „światy” W szczególnie wyrazisty sposób ten punkt widzenia wpisany jest w pochodzącą z lat 60. fotografię pewnej kamienicy, gdzie w miejsce ścian i okien wmontowane zostały widoki wnętrz różnych mieszkań z tego domu, od sutereny po poddasze, ukazujące ludzi zajętych codziennymi czynnościami. W tym dziele Doisneau nie ma nawet cienia wścibskiego podglądactwa jest natomiast wielki szacunek dla przeżyć i wartości, którym poświęcają się ci tak róż-niący się między sobą ludzie.

Najsłynniejsze zdjęcie Doisneau, „Pocałunek przed Hotelem Ville (Ratuszem)”, ukazuje szczęśliwą, zaabsorbowaną sobą parę w środku tłumu spieszących się, zajętych własny-mi sprawami i niezwracających na nią żadnej uwagi przechodniów. Ta fotografia z 1950 roku zawiera w sobie czytelny symboliczny przekaz o powrocie po wojnie na ulice Paryża normalnego życia, wolności i radości. To, że nie ma już powodu, by rozglądać się czujnie wokoło i zgadywać, kim może być napotkany przechodzień; że na ulicy może toczyć się fragment zwyczajnego, prywatnego życia – to właśnie sama esencja normalności miasta. Nieodłączną częścią tej normalności jest równoczesne przebywanie tam ludzi, z których każdy przenosi przez publiczną przestrzeń swój intymny „świat” i mijając innych, nie dostrzega ich samych ani nie uświadamia sobie istnienia obok ich „światów”.

Widzenie tego, co zwykle umyka naszej uwadze, jest właśnie, według rozumienia fotografii przez Roberta Doisneau, wyjątkową i fascynującą rolą fotografa. Pracując na ulicy, staje się, podobnie jak inni, „przezroczysty”; przechodnie zazwyczaj widząc go, paradoksalnie mimo to go nie zauważają.

Jest jednym z nich, kimś zajętym własnymi sprawami, tyle tylko, że te „własne sprawy” to przyglądanie się ludziom obok. Uliczny fotograf jest tu na swoim miejscu, w swojej roli, a jednocześnie – osobno i na specjalnych prawach. Jego zadaniem jest widzieć; widzieć to, czego nie chcą spostrzegać inni. Radość czystego patrzenia, niezakłóconego żadną uprzednią koncepcją obrazu; patrzenia otwartego na to, co może się wydarzyć, na niespodziewane – jest źródłem spojrzenia pełnego ciekawości i zdziwienia, jakie odkrywamy w fotografiach Roberta Doisneau. O swojej własnej metodzie pracy z kamerą pisze w jednym z dwudziestu wydanych przez siebie albumów:

[…] Wszystkie te obrazy, które starzeją się z takim wdziękiem były zrobione instynktownie. Całą swoją wiarę pokładam w intuicji, która przynosi o wiele więcej niż myślenie racjonalne. To podejście godne polecenia, ponieważ potrzeb-na jest tu odwaga bycia głupim – a to tak rzadkie dzisiaj, kiedy wokół tylu jest inteligentnych ludzi, którzy przestali patrzeć, ponieważ zbyt wiele wiedzą. To, czego wciąż jeszcze dostarcza model, to właśnie „spojrzenie”, jak spuścizna przekazana nam z odległej przeszłości. Trafia ono poprzez soczewkę i wnętrze obiektywu prosto w fotografa, w celuloidową kliszę, papier i w odbiorcę; jak laserowy promień przenikający wszystko na swojej drodze[…]

Uliczne scenki utrwalone przez Roberta Doisneau mają bardzo różne odcienie emocjonalne. Wyrażają radość i energię, jak w „Pocałunku przed Ratuszem”, pełną współczucia zadumę nad życiem ulicznego akordeonisty, przekorny hu-mor w wizerunku dwóch odwróconych tyłem jegomościów nad Sekwaną, dzięki którym powstał portret psa, jedynej tu „osoby” patrzącej wprost na fotografa. W zdjęciach tego autora, co zdarza się rzadko u reporterów, nie ma nigdy drwiny, szyderstwa – żadnego krytycznego spojrzenia z wyższością. Autor zdjęć towarzyszy zobaczonym przez niego na ulicy ludziom w ich radości, smutku, oczekiwaniu. Czasem po-zwala sobie najwyżej na leciutką, dobrotliwą kpinę, która dotyczy wtedy zawsze zarówno fotografowanych osób, jak i samego fotografa.

Dla kogoś, kto całymi latami uczestniczył jako szczególny obserwator w życiu innych, zatrzymane na zdjęciach sytuacje stały się czymś podobnym do żywych osób; każda z nich ma swoją własną, bardzo konkretną historię, która zaczyna się materializować, kiedy autor przygląda się wykonanym przez siebie w różnych chwilach i miejscach zdjęciom.

Jestem całkiem szczęśliwy ze swoimi obrazami – wyznaje Robert Doisneau pod koniec życia (zmarł w 1994 roku w wieku 82 lat). Współegzystuję z nimi przez lata i znamy się wzajemnie znakomicie, toteż czuję się upoważniony do powiedzenia, że te obrazy mają swoje własne życie i swoje charaktery. Być może, są jak rośliny, które nie mogą zakwitnąć, zanim się do nich nie przemówi. […] Wiele z nich zachowuje się jak dobre małe dziewczynki, obdarzające mnie miłym uśmiechem, kiedy powracam w przeszłość, ale inne to prawdziwe wiedźmy, które nigdy nie przepuszczą sposobności, by zniszczyć moje życie. Obchodzę się z nimi w jedwabnych rękawiczkach.

Jeszcze jeden, specjalny rozdział twórczości Roberta Doisneau – twórczości przyglądającej się innym ludziom z daleka i z bliska – to portrety. Portrety zarówno zupełnie nieznanych publicznie osób, jak i sławnych artystów. Fotografował Picassa, Legera, Braque’a, Giacomettiego, Cendrarsa, Cocteau. Na tych zdjęciach zostali prawdziwie uwiecznieni, pokazani w błysku syntetyzującego spojrzenia, które odkryło w nich coś indywidualnego i zarazem trwałego. Chwytanie poprzez migawkowe wejrzenia w ulotną rzeczywistość tego, co ma wartość nieprzemijającą było bowiem właściwym celem ciągłej pracy fotografa, ukrytym pod spodem wszystkich jego działań.

Jedna setna sekundy tu, jedna setna sekundy tam – pisał Robert Doisneau, komentując własną twórczość. Nawet jeśli zbliżysz je koniec z końcem, wciąż tylko złożą się na jedną, dwie, najwyżej trzy sekundy wyrwane z wieczności.

Elżbieta Łubowicz, marzec 2004