KONFRONTACJE 2020

Andrzej Saj

Gorzowskie Konfrontacje Fotograficzne w latach 1969-2020

Na krajowej scenie fotografii artystycznej Gorzowskie Konfrontacje Fotograficzne — zainicjowane w 1969 r. przez Gorzowskie Towarzystwo Fotograficzne — odegrały swą ważną, integrującą różne twórcze środowiska rolę; czego efekty okazały się już być na tyle znamienne i opiniotwórcze, które jednak dopiero z dystansu czasowego mogły być istotnie docenione. Bowiem mija właśnie pół wieku od początku tej inicjatywy, której dzieje były zresztą dość skomplikowane, bo złożoną i pełną zwrotów była historia przemian politycznych, a w tym kulturowych, jaka dokonała się w Polsce w tym okresie, tj. od lat 1969 do 2020 r.
Gorzowskie Konfrontacje zresztą nie od razu stały się ogólnokrajową płaszczyzną faktycznych konfrontacji postaw twórczych i różnych opinii, w tym teoretycznych dyskusji na temat ówczesnych, aktualnych, tendencji w fotografii i towarzyszącej jej teorii oraz krytyce , a także gdy już zaczęły służyć promocjom młodej w tym zakresie twórczości (konkursy). Początki były więc o wiele skromniejsze, bo ograniczone do konfrontacji tylko amatorskich stowarzyszeń fotograficznych, i to najpierw towarzystw z Ziem Zachodnich i Północnych Polski (uczestnictwo siedmiu towarzystw), by już od trzecich Konfrontacji z 1972 r. poszerzyć uczestnictwo do 15 towarzystw z całego kraju, a wystawy wzbogacać nadto o fotografię z niemieckiego Foto — Clubu (NRD) i o fotografię studencką. Należy pamiętać, że inauguracja Konfrontacji przyszła po trudnym okresie (lata powojenne, liczone do znamiennego w społeczne perturbacje roku 1968), gdy fotografia pozostawała, z jednej strony, pod wpływami jeszcze przedwojennej fotografii ojczyźnianej (koncepcja J. Bułhaka) i wynikającej stąd stylistyki utrzymanej w tradycjach piktorializmu (czy raczej neopiktorialnych kontynuacji), a z drugiej —pod silną presją politycznie warunkowanego socrealizmu, sławiącego w ramach dokumentu (i reportażu) życie i pracę robotników, czy partyjno — państwowe imprezy propagandowe. Chociaż także — co jest znamienne —w skromnym wymiarze pojawiły się już wówczas propozycje twórczości o nastawieniu awangardowym, nawiązujące jeszcze do przedwojennych tradycji modernistycznych, a sytuujące się w trudnych dla tej opcji latach 60. Ta tendencja pełnię rozkwitu osiągnie dopiero w latach 70. (konceptualizm i fotomedializm).
Gorzowskie Konfrontacje obejmują w zasadzie 5 kolejnych dekad polskiej fotografii , które cechuje pewna odrębność i które zasłużyły na własną i osobną interpretację w teorii i historii sztuki oraz fotografii. Są to, więc kolejno: lata 70. — zdominowane przez konceptualizm i jego destrukcyjną rolę dla pozostającego pod presją neoawangardy, schyłkowego modernizmu; z kolei lata 80. — charakterystyczne postmodernistyczną euforią przywracania sztuce wartości emocjonalnych i ekspresyjnych, ale także „zapętlenia” się sztuki w wielomedialne realizacje oraz presję nowych mediów, a także ekspansją instalacji, performance itp.; wreszcie lata 90. — prezentujące swoistość sztuki postmodernistycznej, choć także ujawniające pewne tendencje kryzysowe. Ponadto lata te sprzyjały penetracji zarówno zróżnicowanych obszarów intuicyjnie, jak i realistycznie, traktowanej twórczości, ale był to takie okres „odrodzenia” fotografii tradycyjnej, sięgającej do swoich źródłowych wartości (tzw. fotografia „czysta”), równocześnie zaś rosło znaczenie nowych treści. Wreszcie lata 10. I 20. XXI wieku, traktowane en block , jako wydłużony okres, w którym dominacja techniki cyfrowej i nowych mediów wyznacza i określa specyfikę tej twórczości, niejednorodnej i nawiązującej zarówno do tradycji fotografii , jak i poszukującej nowych znaczeń sztuki.
Powyższy podział historii polskiej fotografii na dekady nie ma jednak wyraźnego odzwierciedlenia w terminach Gorzowskich Konfrontacji Fotograficznych. Te 50 lat należałoby raczej podzielić na znacznie krótsze okresy, trwające średnio od 4 do 5 lat (poza ostatnim etapem). Zatem wyróżnić można 7 okresów: I okres — lata 1969-74, II okres — lata 1975-80, III okres – lata 1981-85 (bez 1982 r.), IV okres- lata 1986-89, V okres- lata 1990-80, VI okres — lata 1996-2000, oraz VII okres- już dłuższy – bo obejmujący lata 2002 — 2019. Zatem pewne fakty istotne dla całej fotografii polskiej zdarzyły się w tych poszczególnych okresach, jeśli oczywiście przyjmiemy założenia, że Gorzowskie Konfrontacje należały kiedyś do najważniejszych wydarzeń polskiej sceny fotografii i dość długo stanowiły swoisty barometr krajowej kondycji twórczości fotograficznej. Historię tę można zatem ująć w ramach krótkiej charakterystyki poszczególnych okresów, wyodrębnionych w czasie trwania Konfrontacji Fotograficznych.

Okres I, obejmuje lata 1969-1974.
Jest to czas swoistego rozruchu Konfrontacji, ranga spotkań była wówczas zawężona do prezentacji towarzystw fotograficznych z Ziem Zachodnich i Północnych, ale stopniowo uczestnictwo było rozszerzane na cały kraj (1972 r.). W okresie tym nawiązano także współpracę z Foto-Clubem z NRD. Ważnym wydarzeniem był sukces w ramach Konfrontacji Fotograficznych z 1974 r. Poznańskiego Towarzystwa Fotograficznego, co zaowocowało późniejszą, silną z tym ośrodkiem współpracą, szczególnie na gruncie teorii fotografii.

Okres II, lata 1975-80
Jest to czas pozostający pod znakiem fotomedializmu. Fotografia usiłuje bada własne medialne możliwości — co reprezentowane było głównie przez krąg poznańskich fotografów ze Stefanem Wojneckim na czele, pojawił się wtedy również warszawski ośrodek z liderem Zbigniewem Dłubakiem i realizującymi swoje paranaukowe dociekania „ Seminarium Warszawskim”, czy gdańskim z Leszkiem Brogowskim na czele. Odnotować w tym okresie należy także śląskie przykłady fotografii poszukującej w wydaniu Jerzego Lewczyńskiego. W roku 1975 swoje fotomedialne „Penetracje” pokazuje Leszek Szurkowski, od którego pracy rozpoczął się ekspansywny nurt fotomedialnych penetracji w środowisku wrocławskim, choć był on raczej wtórny wobec medialnych dokonań warszawskiej grupy Dłubaka i kręgów wrocławskiego „Permafo” (Andrzej Lachowicz i Natalia L.L.). Pewną swoistość (nacisk na zagadnienia teoretyczne) wniósł do tej tendencji ruch „foto-medium-art..”, głównie tu reprezentowany przez ośrodek wrocławski (galerię „Foto — Medium Art..”) . Okres ten skutkował także serią interesujących i odnoszących się do sensów awangardowej fotografii sympozjów teoretycznych, których uczestnikami byli wówczas ważniejsi rodzimi teoretycy, krytycy sztuki i fotografii. Lata te, to okres, w którym Konfrontacje Fotograficzne awansowały do roli krajowego „centrum” poszukującej, eksperymentalnej twórczości. W tym czasie ugruntowała się ranga gorzowskiego wydarzenia jako miejsca rzeczywistych konfrontacji różnych postaw, stylistyk i przekonań teorio-krytycznych w polskiej fotografii artystycznej. Okres ten znamionuje zwyczaj organizowanych w ramach Konfrontacji sympozjów teoretyczno-krytycznych, co roku poświęconych wybranej problematyce; od rozważań na tematy socjologiczne w fotografii (1975 r.), o formalnych zagadnieniach fotomedializmu (1976 r.), poznawczych aspektach w sztukach wizualnych (1977 r. ), problemach języka fotografii (1978), roli przestrzeni społecznej w fotografii (1979 r.), czy identyfikacji postaw twórczych i krytycznych w wydaniu polskich galerii i środowisk fotograficznych w początkach lat 80. (1980 r.). Intensyfikujący się wówczas politycznie czas nadchodzących wydarzeń otwierał nową perspektywę również w twórczości artystycznej – co musiało znaleźć odbicie już na kolejnym etapie Konfrontacji. Tu należy dodać, że w sympozjach i dyskusjach uczestniczyło wówczas liczne grono artystów, teoretyków i krytyków fotografii z kraju, a także goście zagraniczni (np. V. Birgus czy M. Judge) obecni tu byli m.in. : M. Bacciarelli, L. Brogowski, J. Busza, J. Garztecki, A. Ligocki, S. Magala, K. Obuchowwski, J. Olek, A. Saj, A. Sobota, B. Stachow, J. Skrzypczak, W. Strykowski, G. Sztabiński.

Okres III, lata 1981-1985.
Rok 1981 oznaczał szersze „otwarcie się” Konfrontacji na nowe środowiska, w tym zagraniczne; w wystawach biorą udział artyści z RFN, USA, Czech i Szwecji. Na Konfrontacje wkracza polityka , w roku 1981 prezentowane są dokumenty fotograficzne upamiętniające tragiczne wydarzenia historii Polski z lat 1956, 1968, 1970, 1976 i 1980 — udostępnione przez galerię GN z Gdańska. Podczas sympozjum w 1981 r. uczestnicy zastanawiali się nad „moralną odpowiedzialnością sztuki” (głos zabierali A. Lachowicz, A. Ligocki, S. Wojnecki, L. Brogowski, J. Olek, U. Czartoryska, Z. Moniuszko, S. Magala, J. Bogucki, A. Sobota, J. Garztecki, J. Busza i J. Lewczyński). Euforię „otwarcia się” demokratycznego kończy stan wojenny, zawieszający od końca 1981 r. wszelką działalność nie służącą totalitarnym zasadom narzuconym przez ówczesnych manipulatorów życia społecznego, Rok 1982- to zrozumiała przerwa w Konfrontacjach. Ich powrót w 1983 roku służył w zasadzie temu co zapowiadało hasło towarzyszącego sympozjum: „Fotografia-stan obecny — perspektywy”. Rozliczający się z ówczesną sytuacją głosy artystów i teoretyków oznaczały wejście już w kolejny etap funkcjonowania Konfrontacji, etap po kryzysie 1982 roku. W dyskusji obok „stałych” jej uczestników pojawiają się nowe nazwiska, m.in. G. Bojanowski, A. Brzeziński, A. B. Górecki, W. Leszczyński, B. Kosińska, H. Kuś, Z. Słomski, M. Wrzecionkowski. W kolejnych latach (1984-85) aktywność Konfrontacji sprowadza się głównie do organizacji konkursu prac fotograficznych dla młodych (debiutujących) autorów, a także prezentacji autorskich zaproszonych do Gorzowa uznanych twórców z kraju i zagranicznych. W 1984 r. taką prezentację fotografii czeskiej przedstawił V. Birgus i J. Pokorny z Pragi. Zorganizowane w 1984 r. sympozjum na temat tzw. „fotografii rozszerzonej” gromadzi znów stałe grono referentów, z nowych nazwisk należy tu wymienić Alicję Kępińską, Jerzego Lewczyńskiego, Józefa Robakowskiego i Wojciecha Bruszewskiego. W 1985 r. prezentację autorską zdominowała fotografia w wydaniu uznanych twórców: J. Robakowskiego, B. Schlabs, Z. Rydet, i St. Wojnecki. Całość wzbogacały wystawy fotografii czeskiej (V. Kolar) oraz studentów ostrawskiej FAMU (V. Birgus), ponadto wystawy twórców z NRD i Węgier. Sympozjum określał temat: „Fotografia polska 1985 i co dalej”..

Okres IV, lata 1986-89.
W tym okresie dochodzi do swoistej „rehabilitacji” fotografii tradycyjnej; pokazywane są prace takich mistrzów fotografii jak Edward Hartwig (1986 r.) czy Roman Burzyński i Zofia Nasierowska (1987 r.) oraz fotografia Pawła Pierścińskiego „Krajobrazy” (1988 r.). a także pokazy fotografii prasowej (np. tygodnika „świat” i Word Press Photo) czy fotografii socjologicznej (1987 r.). Tematyka sympozjalna oscyluje wokół problemów fotografii polskiej na tle fotografii światowej (1988 r.). W 1988 r. obok autorskiej fotografii Jerzego Lewczyńskiego podniesiony zostaje w sympozjalnym wymiarze problem archiwów twórczości fotografów, za czym Lewczyński będzie wielokrotnie optował będąc świadomym kruchości i zwykle „tragicznych” losów spuścizny pozostawionej przez odchodzących artystów. W tym okresie pojawiają się także realizacje —nawiązujące do tradycji — tj. fotografii elementarnej i jej późniejsze rozwinięcia w koncepcjach tzw. fotografii „czystej”.

Okres V, lata 190-1995.
To czas kształtowany już przez twórców nowej generacji — fotografów nie obciążonych ani doświadczeniami lat awangardy modernistycznej, ani też nie poddających się bezwzględnie dowolności postmodernizmu. Ujawnia tu się wiele nowych nazwisk, w większości kontynuujących różne „tradycje” fotografii, w tym fotografię kontaktową, wykonaną za pomocą starych kamer, a także fotografię inscenizowaną i reportażową. Wystawiają się również wywodzący się z fotomedializmu „weterani” tzw. fotografii „czystej” (m.in. A. Lesisz, J. Leśniak. J. Nowacki, – 1990 r. ,E. Andrzejewska – 1994 r.). Rozszerzają się kontakty zagraniczne; pojawiają się wystawy fotografii z Wielkiej Brytanii, Austrii, Niemiec, USA, Szwajcarii i wielokrotnie z Belgii. W tematyce sympozjalnej dominuje problematyka podsumowań; „20 lat Konfrontacji Fotograficznych „(1990 r.), „Nowa generacja fotografii polskiej” (1991 r.), „Konfrontacje bez sankcji”, czy „Gorzowskie KF — miejsce w fotografii polskiej (1995 r.).

Okres VI, lat 1996-2000.
Jest to etap, w którym obok tzw. fotografii „czystej” pojawia się coraz więcej różnych zastosowań fotograficznych. Znajduje to odzwierciedlenie w temacie seminarium „Fotografia — reklama-sztuka” (1996 r.) i prezentacjach „Pracowni Fotografii Reklamowej” Grzegorza Przyborka z Łodzi. Prezentuje się w tym okresie wiele fotografii komercyjnych, często płytkiej, bez ambicji artystycznych. Rysuje się wyraźny rozłam między presją rynku konsumpcyjnego a wymogami sceny artystycznej. Wejście w nowe stulecie stawia przed fotografią nowe zadania: w tym obok jakby naturalnych funkcji użytkowych trzeba zwrócić uwagę na potrzeby pielęgnacji i wspomagania twórczości w fotografii tradycyjnej. Nadchodzące zmiany w technice fotograficznej (aparaty cyfrowe) sytuują tę twórczość w nowej perspektywie. Oddają to tematy sympozjonalnych dyskusji: „Fotografia a przemiany lat 90-tych” (1997 r.), „Fotografia polska u progu XXI wieku (1998 r.), czy „Obiektywność fotografii w dobie przetworzeń cyfrowych” (1999 r.). Rok 2000 wyróżnia wystawa fotografii Henri Cartier Bressona oraz seminarium sumujące „30 lat Konfrontacji Fotograficznych” z udziałem krajowych jurorów, artystów, teoretyków i historyków sztuki. Ale też rok 2000 stanowi pewną cezurę w cykliczności organizowanych zdarzeń KF, bowiem nasilają się ogólne trudności finansowe związane z ich przygotowaniem, co ostatecznie zmusza organizatorów do zmiany terminów i Konfrontacje zaczynają swój dwuletni cykl spotkań.

Okres VII – lata 2002-2018.
Konfrontacje w cyklu dwuletnim, w 2002 r. obok już tradycyjnego konkursu wzbogaca wystawa „Kieleckiej Szkoły Krajobrazu” z udziałem P. Pierścińskiego, wystawa „Sceny przydrożne —cd.” M.S. Andrzejewskiego, a także prezentacje prac M. Szymanowicza, J. Zjeżdżałki i W. Śliwczyńskiego, zaś seminarium (prowadzone przez ( E. Łubowicz i A. Saja) dotyczy „Obrazowania fotograficznego—wczoraj i dziś”. W 2004 r. obok wystawy dzieł Roberta Doineau z Paryża pokazano także prace D. Adamskiego i A. Janczewskiego. W towarzyszącym wystawie seminarium rozważano temat : „Fotomontaż , narzędzia, świadomej kreacji obrazu”. Konfrontacje z 2006 r. , poza tradycyjnym ogólnopolskim konkursem fotograficznym skupiły się na prezentacji podsumowującej dotychczasowe przedsięwzięcia z lat 90. Wystawa „Fotografia lat 90. w Konfrontacjach (z udziałem: T. Michałowskiego, A. Pankiewicza, L. Polcyna, L. Wesołowskiego, S. Wosia i P. żaka) została wsparta seminarium nt. (nowych) „trendów we współczesnej fotografii artystycznej”. Coraz skromniejsze w zamiarach (ograniczenia finansowe) Konfrontacje z 2008 r., wierne tradycji konkursów fotograficznych, skupiły się na problematyce dokumentu (w ramach sympozjum i wystaw autorskich) oraz organizacji towarzyszącej KF wystawie pt.”Intymność” (udział m.in. :A. Kędziora, A. Kula, P. Piekarski, P. żyliński). W Konfrontacjach z 2010 roku dominuje fotografia i tematyka „Społeczeństwa sieci” (na przykładzie twórczości Stefana Wojneckiego). Również część sympozjalna skupia się na problemie „Sieć w fotografii — fotografia w sieci” (z udziałem m.in. M. Michałowskiej z UAM w Poznaniu). Zarówno Konfrontacje z 2012 r. jak i z 2014 r. były zawężone do wystawa pokonkursowych, jedynie wzbogaconych wystawami zbiorów kolekcji fotografii, w 2012 r. — z archiwum Gorzowskiego Towarzystwa Fotograficznego, zaś w 2014 r. — w ramach prezentacji problemów artystycznej książki fotograficznej (temat sympozjum).
W 2016 r. poza wystawą regulaminową, swoją twórczość prezentuje W. Śliwczyński z Wrześni, zaś sympozjum zajmuje się tematem „Tradycyjne techniki fotografii cyfrowej”. Również skromny zakres prezentują Konfrontacje z 2018 r. wzbogacone jedynie o wystawę „buntownicy i marzyciele” — Ośrodka Myśli i Działań Fotograficznych „CIEMNICA” i Świetlisty Kolektyw Fotograficzny.
Rok 2020, to znów cezura wyznaczająca nowe (ale jednak ?) perspektywy (lub ich brak? ) dla Konfrontacji Fotograficznych w Gorzowie. Wlkp. Czas pandemii nie sprzyja inicjatywom publicznym, te naturalne ograniczenia, ale jednocześnie czas na podsumowanie półwiecza działalności „konfrontacyjnej”, skłaniają do jakby „zamknięcia” dotychczasowego wieloetapowego okresu aktywności środowiska organizatorów, a równocześnie „otwarcia” na czas przyszły. Jaki ?
To się dopiero okaże.