48 Doroczna Wystawa GTF – 2003

W zeszłym roku odszedł od nas przyjaciel, wieloletni członek Gorzowskiego Towarzystwa Fotograficznego – Ryszard Tomczuk. Jego postać była doskonale znana sympatykom fotografii w naszym mieście. Pokazał tu niezliczoną ilość zdjęć na wystawach zbiorowych i indywidualnych. Szczególnym upodobaniem darzył Doroczne Wystawy Fotografii GTF-u, których był wielokrotnym laureatem. Na tegorocznym, czterdziestym ósmym pokazie gorzowskiego środowiska fotograficznego w zmaganiach konkursowych zabraknie prac Ryszarda. Dlatego też postanowiliśmy uczcić jego pamięć osobną prezentacją w ramach wystawy. Przedstawione prace nie są jednak wystawą retrospektywną, na nią z pewnością przyjdzie jeszcze czas. Spuścizna Ryszarda jest zresztą tak duża, że nie sposób jej podsumować pokazem kilkunastu prac. Czym więc kierowaliśmy się dobierając zdjęcia? Zdecydowana większość prezentowanych tu prac to część zestawu autorskiego przedstawionego przez niego jako dyplom rady artystycznej Związku Polskich Artystów Fotografików, którego członkiem został kilka miesięcy przed śmiercią.
Tomczuk kształtował swoją świadomość artystyczną w latach siedemdziesiątych. W 1972 roku został członkiem Gorzowskiego Towarzystwa Fotograficznego. Od samego początku włączył się aktywnie nie tylko w pracę Towarzystwa, ale też w organizację odbywających się w Gorzowie Ogólnopolskich Konfrontacji Fotograficznych, które ówcześnie były najważniejszą imprezą fotograficzną w kraju. Nie tylko prezentowano tu dokonania polskich i zagranicznych fotografów, odbywały się także spotkania ze znanymi krytykami, historykami sztuki i artystami. Dyskusje oraz rozliczne wystawy prezentowane podczas Konfrontacji wpłynęły bezpośrednio na twórczość artysty, w której odbijają się wpływy wielu z ówczesnych stylistyk fotograficznych. Sytuacja ta zaważyła na jej eklektycznym charakterze.
Przyjrzyjmy się poszukiwaniom Tomczuka na gruncie fotografii pejzażowej. Krzyżują się tu różnorodne stylistyki, począwszy od Bułhakowskiej Fotografii Ojczystej, która mocno funkcjonowała w świadomości polskich fotografów już od 1937 roku. Fotografie powstałe według tej koncepcji charakteryzują się tradycyjną kompozycją obrazu opartą o hierarchiczną budowę następujących po sobie planów. W fotografiach tego rodzaju niezwykle istotną rolę odgrywa trafnie dobrane oświetlenie podkreślające podziały przestrzenne, a także uwidoczniona w obrazie ,architektura” nieba, które zwykle zajmowało około 1/3 powierzchni zdjęcia. W twórczości Tomczuka był to stale obecny wątek, który nie przeczył istnieniu innego, opartego z kolei na święcącej triumfy w latach siedemdziesiątych konwencji propagowanej przez tzw. Kielecką Szkołę Krajobrazu. Eliminowano tu, z kolei, linie horyzontu i skupiano się na drobiazgowej analizie struktury powierzchni ziemi. Najciekawszy, w moim przekonaniu, fragment twórczości Tomczuka związany jest z pejzażami opracowanymi w sposób graficzny – propagowanymi w Polsce między innymi przez Edwarda Hartwiga. W tego rodzaju fotografiach skala tonów czarno-białych jest mocno zredukowana. Tomczuk potrafił w sposób mistrzowski budować tajemniczy nastrój, przypominający grafiki Leona Wyczółkowskiego ukazujące mroczne leśne głębiny. Po 1989 roku, wraz z upowszechnieniem się w Polsce fotografii barwnej, odszedł on od zdjęć czarno-białych. Ostatnie inspiracje płynęły przede wszystkim z komercyjnych albumów krajoznawczych oraz amerykańskiego magazynu „National Geographic”.
Oczywiście można by mnożyć przykłady inspiracji Tomczuka, takie jak na przykład fotografia socjologiczna, którą zajmował się w latach siedemdziesiątych (ten wątek także jest eksponowany na wystawie). Jak sądzę, eklektyzm twórczości Tomczuka nie stanowi wcale o jej słabości, wręcz przeciwnie, pokazuje on, jak żywo artysta reagował na zmiany zachodzące we współczesnej mu sztuce. Z kolei dla nas, widzów, dzięki owej różnorodności otwiera się wspaniała, niepowtarzalna możliwość wejrzenia w historię polskiej fotografii. Zestaw prac Ryszarda Tomczuka, prezentowany na tej wystawie, jest prawdziwą lekcją historii, obrazuje jakimi drogami szła polska fotografia pejzażowa na przestrzeni dwóch dekad: lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych.